BƯỚC PHÁT TRIỂN SÁNG TẠO CỦA ĐẢNG TRONG ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA VIỆT NAM

Quê hương 

Nền văn hóa “tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” xuất hiện đầu tiên trong Cương lĩnh 91 của Đảng với tính chất là một trong 6 đặc trưng cơ bản của xã hội xã hội chủ nghĩa. Đến Hội nghị lần thứ Năm – Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII (năm 1998), trên cơ sở phát triển một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, tư tưởng tiến bộ của nhân loại về văn hóa, về xây dựng và phát triển nền văn hóa trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, Đảng ta xác định nền văn hóa mới mà toàn Đảng, toàn dân ta xây dựng là Nền văn hóa “tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Đó chính là bước phát triển sáng tạo của Đảng trong đường lối xây dựng nền văn hóa Việt Nam, được thể hiện đậm nét ở những quan niệm, tư tưởng chủ yếu như sau:

Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, Đảng ta đã đưa ra một mô hình văn hóa mới - mô hình văn hóa XHCN với hai đặc trưng cơ bản: tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc, hàm chứa được tất cả những gì tốt nhất, hiện đại nhất, đẹp nhất, nhân đạo nhất của văn hóa Việt Nam, phù hợp với sự tiến bộ văn hóa của nhân loại. Đây là sự phát triển sáng tạo lý luận văn hóa Mácxít của Đảng ta và khắc phục được hạn chế trong nhận thức xem bản sắc văn hóa dân tộc là hình thức. Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đã làm sáng tỏ đặc trưng của một nền văn hóa tiên tiến và đặc trưng của bản sắc dân tộc, với cốt lõi là “lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội theo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm mục tiêu tất cả vì con người... Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc, lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động, sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống… được phản ánh đậm nét trong các hình thức biểu hiện của nền văn hóa mang tính dân tộc độc đáo.

Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Đây là luận điểm mới, sáng tạo nói lên mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa và sự phát triển, nhấn mạnh vị thế, vai trò của văn hóa đối với chính trị, kinh tế và các lĩnh vực khác trong đời sống xã hội.

Nghị quyết nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng và hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh như là một hệ quả tất yếu từ biện chứng giữa con người và văn hóa theo quy luật nhân quả. Con người theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin “không phải là một cái trừu tượng cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội”. Thế nhưng trong thời gian khá dài, mối quan hệ giữa con người và văn hóa chưa được đề cập một cách khoa học; trong đường lối thường tách xây dựng con người mới và nền văn hóa mới. Từ thực tiễn xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đã khắc phục những khiếm khuyết nêu trên. Việc bổ sung vào lý luận văn hóa Mácxít thuật ngữ môi trường văn hóa và xác định đặc trưng của con người mà chúng ta hướng tới xây dựng, chính là sự phát triển sáng tạo đường lối văn hóa của Đảng trong giai đoạn cách mạng mới.

Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII không tách rời hệ tư tưởng với văn hóa, xem hệ tư tưởng là cái cốt lõi của văn hóa, xây dựng tư tưởng, đạo đức là nhiệm vụ trọng tâm, vừa cấp bách, vừa cơ bản, thường xuyên và lâu dài của sự nghiệp văn hóa. Đây là điểm mới, sáng tạo trong sự phát triển đường lối văn hóa, việc xây dựng tư tưởng là nhiệm vụ trọng tâm, cơ bản, cấp bách và lâu dài của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa Việt Nam.

Từ xác định đặc trưng đậm đà bản sắc dân tộc của nền văn hóa Việt Nam Nghị quyết khẳng định tính thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Ở Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), đặc trưng bản sắc văn hóa dân tộc được cụ thể hóa một cách lôgíc, sáng tạo. Tính thống nhất theo tinh thần Nghị quyết là thống nhất ở hệ tư tưởng, ở những giá trị phổ biến, vững bền, đặc trưng cho cả nền văn hóa Việt Nam bao gồm cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Trong sự phát triển sáng tạo đường lối xây dựng nền văn hóa Việt Nam, Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII đã xác định rõ ràng, cụ thể chủ thể lãnh đạo và chủ thể xây dựng nền văn hóa. Chủ thể lãnh đạo sự nghiệp xây dựng nền văn hóa là Đảng Cộng sản Việt Nam, chủ thể xây dựng là toàn dân, trong đó đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ giữ vai trò quan trọng. Đảng lãnh đạo thông qua đường lối, chính sách trên lĩnh vực văn hóa: chính sách kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế, bảo tồn các di sản văn hóa, khuyến khích sáng tạo văn hóa mới, chính sách hợp lý trong hưởng thụ, tiêu dùng các giá trị văn hóa, chính sách đối với nghệ nhân, xã hội hóa hoạt động văn hóa, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ…

Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đã đi vào cuộc sống, được toàn Đảng, toàn quân, toàn dân đồng tình ủng hộ, được cả hệ thống chính trị quan tâm, tổ chức thực hiện. Có thể nói, nó không chỉ là một văn kiện mang tính đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng trên lĩnh vực văn hóa, mà còn thể hiện tư duy lý luận văn hóa một cách toàn diện và sâu sắc trong giai đoạn cách mạng mới, được kế thừa, phát triển ở Nghị quyết số 33, ngày 9/6/2014; Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; được Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định.

Chính thành tựu từ thực tiễn xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam trong hơn 25 năm qua, cùng với việc phát huy sức mạnh mềm của văn hóa đã góp phần quan trọng khẳng định vị thế dân tộc ta trên thế giới. “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”, là minh chứng sinh động khẳng định sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về đường lối xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam.